|
|
|
|
| Aleksander Stavre Drenova |
|
Asdreni kishte
dy pasione dashurinë për Atdheun dhe poezinë. |
|
|
| Ditëlindja: | 11 prill 1872 |
| Vendlindja: | Drenovë |
| Ditëvdekja: | 1947 |
| Vendvdekja: | Bukuresht, Rumani |
| Pseudonimi: | ASDRENI |
| Nacionaliteti: | Shqiptar |
Aleksander Stavre Drenova, i
njohur si Asdreni ishte poet, publicist, patriot dhe demokrat shqiptar. Lindi më 11 prill 1872 në Drenovë në një familje të varfër
fshatare. I mbetur jetim u detyrua të braktiste shkollën e mesme dhe të
mërgonte në Rumani më 1889. Bëri punë të ndryshme dhe kaloi një jetë me
shtrëngime. Mori pjesë gjallërisht në përpjekjet e kolonisë së shqiptarëve
të Bukureshtit në luftën për çlirimin kombëtar dhe u shqua si veprimtar i
saj. Nisi të shkruante poezi dhe publicistikë nga fillimi i shek. XX. Në
krijimet e para poetike, të cilat i përmblodhi në librin "Rreze dielli"
(1904), Asdreni vijoi traditat e poezisë së Naim Frashërit, lartësoi
dashurinë për atdheun, nxiti bashkatdhetarët të rreshtoheshin në luftën për
çlirim nga zgjedha turke. Vepra më e rëndësishme e Asdrenit, "Ëndrra e lotë"
(1912) shquhet për pasurinë e motiveve, frymën demokratike dhe nivelin e
denjë artistik. Në krijimet e këtij vëllimi poeti demaskoi ashpër pushtuesit
e huaj, i këndoi heroizmit të masave popullore në kryengritjet e armatosura
të viteve 1911-1912, fshikulloi parinë frikacake dhe oportuniste, e cila iu
resht detyrës ndaj atdheut («Zëri i kryengritësve», «Krerëve tradhëtorë», «Çpërblimi»).
Te ky vëllim u përcaktuan tiparet themelore të krijimtarisë së Asdrenit:
fryma luftarake, karakteri demokratik, interesimi për problemet shoqërore,
notat e ligjërimit të gjallë. Ajo shënoi një hap në kalimin nga romantizmi
te realizmi në letërsinë shqiptare. Në krijimtarinë e Asdrenit motivi i
luftës për çlirim kombëtar u ndërthur me idenë e luftës shoqërore, në shumë
vjersha gjeti pasqyrim pakënaqësia e njeriut të thjeshtë ndaj shoqërisë
borgjeze të kohës.
Ngjarjet që pasuan shembjen e
shtetit të lirë kombëtar shkaktuan tek poeti një dëshpërim të thellë, që u
shpreh në krijimet e periudhës 1914-1920 («Shqipëria më 1914» etj.). Në
gjysmën e parë të vitit 20, nën ndikimin e lëvizjes demokratike, poezia e
Asdrenit përjeton një hov të ri. Në një sërë veprash të kësaj kohe poeti
shprehu aspiratat e masave popullore për drejtësi shoqërore. Në heroin e
poemës "Burri i dheut" (1920), Asdreni mishëroi përfaqësuesin e vegjëlisë që
derdhi gjakun më 1920 për dëbimin e pushtuesve italianë dhe për një të
ardhme më të mirë. Në këtë periudhë poeti shkroi një radhë vjershash të
rëndësishme. si «Hymni i festës», «Fisnikët e Shqipërisë», «Republika
shqiptare», në të cilat demaskoi forcat e vjetra shoqërore dhe
antipatriotike, që përvetësuan frytet e sakrificave të masave popullore në
luftën për çlirim dhe nisën të sundojnë vendin sipas interesave të tyre.
Dështimi i Revolucionit Demokratikoborgjez të Qershorit 1924 e forcoi frymën
e pesimizmit dhe të fatalizmit në krijimtarinë e Asdrenit (Psallme murgu,
1930, dhe një varg krijimesh poetike të viteve 30). Herë-herë poeti u përpoq
të çlirohej nga ndikimet moderniste: në poemën «Trashëgimi» (1935) kritikoi
qeverinë për krizën ekonomike e cila në atë kohë kishte përfshirë thuajse
mbarë rruzullin. Vëllimin e vet të katërt Kambana e Krujës nuk e botoi dot
me gjallje. Në vjershat e viteve të fundit të jetës përshëndeti ngadhnjimin
e revolucionit popullor në Shqipëri.
Titujt e veprave te Asdrenit
Rreze dielli 1904
Ëndrra dhe lotë 1912
Psallme murgu 1930
Kambana e Krujës 1937
ASDRENI
Aleksandër Stavre Drenova, i njohur në letërsinë tonë me
pseudonimin Asdreni qe nga ata poetë krijimtaria e të cilëve u përket njëherësh
dy periudhave. Poezia e tij u shkri që nga faza e fundit e Rilindjes deri në
periudhën e Pavarësisë. Poeti pati një jetë të gjatë krijuese, rreth dyzet vjet.
Asdreni lindi në fshatin Drenovë të Korçës më 1872. Mësimet e para i mori në
Korçë.
Që në moshën trembëdhjetëvjeçare shkoi në kurbet, në
Rumani, ku vazhdoi shkollën e mesme, dhe më vonë fakultetin e shkencave politike,
të cilin nuk arrit ta mbaronte. Për të fituar bukën e gojës dhe për të vazhduar
studimet djali i ri detyrohet të bëjë gjithfarë punësh të rënda. Që herët lidhet
me lëvizjen atdhetare të shqiptarëve të Bukureshtit dhe bëhet një nga
përfaqësuesit më të shquar të saj. Në vitin 1900 filloi të botojë vjershat e tij
të para në shtyp dhe të bëhet i njohur si talent i ri që premtonte. Poezia e tij
e kësaj kohe ka karakter kushtrues, po poeti i ri nuk ka gjetur ende
individualitetin e vet, është nën ndikimin e Naimit. Në të njëjtën kohë Asdreni
botoi në shtyp artikuj me formë të përparuar demokratike dhe antifeudale.
Më 1904 botoi vëllimin me poezi "Rreze
dielli" që do të pritej mirë nga lexuesi dhe nga shtypi dhe do të përshëndetet
nga Çajupi me fjalët entuziaste; "Tani besoj se Naim beu nuk vdiq, se vendin që
la ai bosh e zure ti".
Asdreni u bë një nga udhëheqësit e lëvizjes atdhetare ndër shqiptarët e Rumanisë.
Ai çeli një shkollë shqipe në Kostancë për fëmijët e mërgimtarëve shqiptarë,
pasqyroi në shkrimet e veta ngjarjet e Shqipërisë, mblodhi ndihma për
kryengritësit e Kosovës, bashkpunoi me Nolin për shkëputjen e kishës shqiptare
nga kisha greke, ishte sekretar i mbledhjes së Bukureshtit që e kryesonte Ismail
Qemali në vjeshtë të vitit 1912 dhe ku u vendos shpallja e menjëhershme e
Pavarësisë. Jo rastësisht pikërisht atë vit, doli në dritë vëllimi i dytë me
vjersha i Asdrenit "Ëndërra dhe lotë", ku shfaqet plotësisht talenti i tij
duke i sjellë një ndihmesë të shquar letërsisë shqiptare të Rilindjes.
Më 1914 Asdreni erdhi në atdhe që të ndihmonte në forcimin e pushtetit kombëtar,
po, i zhgënjyer nga turbullimet e kësaj kohe, u kthye në Rumani. Ai priti me
gëzim Kongresin e Lushnjes, i bëri jehonë flakë për flakë luftës së Vlorës. Pas
vitit 1924 u tërhoq nga jeta politike, duke shprehur kështu në heshtje qëndrimin
e tij kundërshtues ndaj regjimit të Zogut. Në fakt në vëllimin e tij të tretë me
vjersha "Psallme murgu" të botuar më 1930 gjejmë aludime për këtë qëndrim të tij.
Revoltën e tij Asdreni e derdhi edhe nëpër disa vjersha të mbetura në
dorëshkrime. Por zhgënjimi i tij nga realiteti shoqëror politik i frymëzoi edhe
vjersha pesimiste ose vjersha të ftohta që nuk janë që nuk janë veçse ushtrime
formaliste. Gjejmë kështu çaste, rënieje në krijimtarinë e tij. Me rastin e
25-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, Asdreni u kthye në Shqipëri, po gjeti
një pritje tepër të ftohtë nga përfaqësuesit e regjimit. Poeti shkoi sërish në
Rumani për të mos u kthyer më kurrë në atdhe. Vitet e fundit të jetës përgatiti
një vëllim "Këmbanat e Krujës".
Asdreni u bë i njohur si publiçist, por ishte edhe autor tekstesh shkollore e
përkthyes. Po ai, para së gjithash, mbetet në letërsinë tonë si një poet i
talentuar lirik.
LIRIKA ATDHETARE DHE SHOQËRORE
Në lirikën e vet poetike Asdreni u rikthehet të gjitha temave të poezisë së
Rilindjes, po u jep një frymë më të hapur kushtruese. Jo më kot ai lëvron
kryesisht llojet e himnit dhe të marrshit. Të njohura janë vjershat "Betimi mbi
flamur" (1907) që pas vitit 1912 u bë dhe është Himni ynë Kombëtar, vjersha "Përpara",
që dallohen nga një stil patetiko-oratorik, i cili shpreh një patos të zjarrtë
të brendshëm. Vargjet e shumta dhe dinamike dhe njëkohësisht të thjeshta, kanë
një forcë komunikuese të veçantë.
Lart, Shqipëri,
ti je e zonja,
nga lufta sot mos ndalesh;
me trimëri
porsi shqiponja
armiqve mos iu falesh.
Krahas kësaj retorike që shkrihet në vjershën "Përpara" me një ndjenjë të
sinqertë, gjejmë edhe lirika të tjera ku dashuria për atdheun shprehet më me
thjeshtësi e spontanitet ndjenje përmes shkrimit të mallit për atdhe të
mërgimtarit të djegur:
Me sa mall e sa dëshirë
Atë ditë po e pres,
që edhe unë atje i lirë
pranë prindërve të vdes!
("Në mërgim")
Asdreni si Çajupi, vë gishtin te plaga e dhimbshme e kurbetit dhe e dënon atë si
shkëputje të forcave më të mira nga atdheu, dënon ata që e harrojnë vendin e
tyre.
Poeti vijon ta lëvrojë lirikën atdhetare dhe pas Shpalljes së Pavarësisë. Më
vonë kjo lirikë u drejtohet temave historike, merr një karakter më meditativ, po
i ftohet deri diku frymëzimi.
Asdreni ka meritë të veçantë për
thellësinë e problematikës shoqërore që lëvron për herë të parë në letërsinë
tonë: ai shtron hapur çështjen e frymëzmit klasor, pasqyron konfliktin ndërmjet
shtresave të larta dhe popullit, duke e parë këtë të fundit si forcë lëvizëse të
historisë. Asdreni, madje, ëndërron për një çlirim shoqëror të masave të
shtypura. Problematika shoqërore i frymëzon Asdrenit vjersha tepër të
fuqishme si "Zëri i kryengritësve" (1912) "Çpërblimi" ku ballafaqohen klasat
kundërshtare me një varg dinamik e një fjalor të ashpër. Edhe në këto vjersha ka
retorikë, po ajo tretet në dufin e fuqishëm të revoltës. Te "Burri i dheut",
duke i kënduar Luftës së Vlorës, Asdreni thekson karakterin popullor të saj dhe
krijon një portret kolektiv të popullit të shfrytëzuar. Më vonë, më 1935 Asdreni
do të shkruajë një vjershë po aq të fuqishme. "Trashëgimi", që jep një tabllo
tronditëse të gjendjes së mjeruar politike, ekonomike, shoqërore e kulturore të
Shqipërisë në kohën e Zogut. Një patos satirik tepër i ashpër përshkon vjershat
"Fisnikët e Shqipërisë" dhe "Republika Shqiptare".
Tema shoqërore i ka frymëzuar Asdrenit edhe vjersha ku ai shfaq shpresën tek
populli, si vjersha "Lulëkuqja" (1912), çuditërisht e thjeshtë dhe plot lirizëm,
po edhe plot forcë ku nëpërmjet këtij simboli të gjetur bukur himnizohet populli
dhe pohoet besimi tek ai.
Asdreni e pasuron letërsinë tonë edhe në lirikën e dashurisë dhe në lirikën e
natyrës. Lirika e tij e dashurisë trajton tema të ndryshme dhe dallohet nga
konkretësia, çiltërsia, thjeshtësia, nga një lirizëm i ngrohtë që shkrihet
herë-herë me një humor të lehtë. Asdreni shkruan edhe balada me subjekt me këngë
dashurore që u përhapën në popull.
Në fazën e dytë të krijimtarisë Asdreni shkruan lirika dashurie disi të
stërholluara dhe abstrakte që dëshmojnë se rënia shpirtërore për shkak të
atmosferës mbytëse që e rrethon, i ka dëmtuar edhe frymëzimin. Poeti kërkon
shumë në fushën e formës dhe thith edhe nga rrymat moderniste të kohës, po jo me
shumë sukses.
Në lirikën e natyrës Asdreni tregohet tepër origjinal duke na e dhënë natyrën (për
herë të parë në krahasim me rilindësit e tjerë) të shkrirë me jetën e vet. Më
shpesh në lirikat e veta të natyrës. Asdreni do na japë tablo të gjalla,
konkrete e të dhimbshme të vendlindjes.
Asdreni e pasuron në mënyrë të veçantë poezinë tonë edhe në lëmin e formës, duke
krijuar lloje të reja strofash e vargjesh, duke lëvruar madje edhe vargun e lirë.
Ai sjell në letërsinë tonë një figuracion të begatshëm. Simbolet, krahasimet dhe
epitetet e tij shquhen në përgjithësi për origjinalitetin e tyre. Poezitë më të
bukura Asdreni i shkruan kur shkrin origjinalitetin në brendi e në formë me
thjeshtësi. Poeti ka meritën që e lidhi poezinë tonë me poezinë bashkëkohore
evropiane.
Veçse në kërkimet e tij për forma të reja Asdreni nuk ka sukses kur nuk i mbetet
besnik individualitetit të vet krijues.
Në poezinë e Asdrenit ka një farë racionalizmi që në vjershat më të mira
mënjanohet nga shpërthimi i ndjenjës ose vështrimi i realitetit nëpërmjet
prizmit të humorit të shëndetshëm fshatarak.
Asdreni është një figurë tepër
origjinale dhe e ndërlikuar si poet. Poezia e tij e pasuroi në mënyrë të
ndjeshme letërsinë shqiptare.
|
|
